«Ο Τροχός του Χρόνου», εκδόσεις Παπαζήση
© Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Το πρώτο θεατρικό δοκίμιο της εικαστικού Ειρήνης Γκόγκουα, «Ο Τροχός του Χρόνου», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.
Στις σελίδες του, έχει απομονωθεί η έννοια του χρόνου σε σχέση με τους ανθρώπους, τις ανάγκες τους, τις αξίες τους, τα ιδανικά τους.
Η Ειρήνη Γκόγκουα μίλησε μαζί μας.
Θα θέλατε να μας συστήστε το θεατρικό σας έργο; Ποια κεντρικά θέματα συναντούμε στον πυρήνα του;
«“Ο Τροχός του Χρόνου”, είναι ένα θεατρικό που βγήκε με έναν φυσικό τρόπο στην επιφάνεια του συνειδητού, όπως αναδύεται μια φυσαλίδα από τον βυθό της θάλασσας. Μια φυσαλίδα που εμπεριέχει τις καθημερινές μου παρατηρήσεις, αναζητήσεις και προβληματισμούς ως προς την ουσία της ύπαρξης και τον καταρράκτη της καθημερινότητας που πέφτει πάνω της και δεν την αφήνει να ορθοποδήσει. Το κεντρικό θέμα στηρίζεται, λοιπόν, πάνω στην παρατήρηση για τον χρόνο που αφιερώνουμε ή αν θέλετε και για τον χρόνο που δεν αφιερώνουμε στις ανάγκες, στα πρέπει και τι συνεπάγεται από όλο αυτό. Ποιο είναι το κατακάθι της έλλειψης που νιώθουμε όλοι στο τέλος της κάθε ημέρας, στο τέλος της κάθε εβδομάδας, στο τέλος της ζωής».
«Η ιδέα του θεατρικού προέκυψε σε μία νύχτα από έναν πίνακα που έγινε γλυπτό…»· μιλήστε μας για αυτή τη στιγμή της έμπνευσή σας αλλά και για τη βαθύτερη ανάγκη σας. Τι σας οδήγησε στη συγγραφή αυτού του έργου;
«Αυτή η στιγμή, οι στιγμές αυτές, οι στιγμές της έμπνευσης, με κάνουν να νιώθω τόσο ζωντανή με γεμίζουν αδρεναλίνη και ενθουσιασμό. Αυτές τις στιγμές γίνομαι ακόλουθος της ιδέας μου, αυτή με καθοδηγεί, είμαι σαν υπνωτισμένη. Είναι σαν να υπακούω κάποιες εντολές, σαν να μην είμαι εγώ αυτή που ζωγραφίζει, γράφει… σαν να αποκόπτομαι από τον εαυτό μου αλλά, ταυτόχρονα, να γίνομαι το αληθινό μου εγώ. Η ανάγκη της έκφρασης και της επικοινωνίας είναι ο λόγος κάθε είδους έργου που κάνω. Η επικοινωνία πρώτα με εμένα και κατόπιν με το κοινό. Τις φορές που προσπάθησα το αντίστροφο, δηλαδή το κοινό να γίνει ο πρώτος αποδέκτης και μετά ο εαυτός μου, μου φάνηκαν τόσο στημένες και ψεύτικες που με σιχάθηκα. Είναι σαν να φοράς ρούχα αλλουνού και να αισθάνεσαι γελοίος. Αποφάσισα να μην κάνω κάτι για να αρέσω και για να είμαι αποδέκτη αλλά να κάνω κάτι που το θεωρώ αληθινό· με ελπίδα να αρέσει, να αγαπηθεί».
Μια σύντομη περιγραφή για τους κεντρικούς χαρακτήρες του θεατρικού;
«Το θεατρικό μπορεί να χωριστεί σε δύο κατηγορίες χαρακτήρων: των γύρω μου, δηλαδή αυτών που βλέπω, επικοινωνώ, συναναστρέφομαι και των χαρακτήρων που προκύπτουν από την παρατήρηση του εαυτού μου: του εαυτού που είμαι, του εαυτού που φοβάμαι μη γίνω και του εαυτού που θέλω να γίνω, σε διαφορετικούς παράλληλους ρόλους που συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν στο ίδιο έργο».
Νιώθετε κάποιον χαρακτήρα περισσότερο κοντά σας;
«Νιώθω εγγύτερα τον Ταξιδιώτη· μου θυμίζει περισσότερο σε σχέση με τους υπόλοιπους χαρακτήρες την κατάσταση που βρίσκομαι αυτή την περίοδο».
«Τροχός του Χρόνου» είναι ο πρώτος τίτλος του βιβλίου και δίνετε και τον δεύτερο τίτλο «Τροφός του Χρόνου»· μιλήστε μας για αυτή την επιλογή σας.
«Η αρχική εικόνα που “είδα” ήταν ένας πίνακας με ανθρώπους που έσπρωχναν ασταμάτητα ένα ρολόι, όπως παλιά οι δούλοι ή τα ζώα κινούσαν τον τροχό για παραγωγή ενέργειας. Αυτό είχε δύο νοήματα για εμένα. Το ένα ήταν, πόσο ασυνείδητα και εντελώς μηχανικά υποδουλώθηκε ο σύγχρονος άνθρωπος στην ταχύτητα της καθημερινότητας και το άλλο, ότι από τη στιγμή που αυτός κινεί τους δείκτες, γίνεται τροφός της κίνησης του τροχού. Τροφοδοτεί αυτήν την ενέργεια, θέλοντας σε δεύτερη φάση να υπονοήσω πως είμαστε υπεύθυνοι για όλο αυτό αλλά και, ταυτοχρόνως, ικανοί να το αλλάξουμε».
Εικαστικός -με πλούσια διαδρομή στον χώρο της ζωγραφικής, της γλυπτικής και δημιουργίας, σύζυγος και μητέρα· ποια είναι η δική σας σχέση με τον Χρόνο;
«Αν είχα χρόνο, πιθανότατα να μην έγραφα ποτέ αυτό το βιβλίο. Ο λόγος που μου “βγήκε” αυτό το κείμενο, ήταν η συνειδητοποίηση του εγκλωβισμού μου σε ξέφρενους και απάνθρωπους ρυθμούς. Ήταν το πρώτο βήμα. Τώρα μπορώ να πω πως έχω δημιουργήσει ρωγμές στους τοίχους αυτής της φυλακής, έχω αρχίσει να αναπνέω, με σκοπό να δημιουργήσω και άλλες… μέχρι να ρίξω τα τείχη».
Πιστεύετε ότι οι άνδρες και οι γυναίκες διαφέρουν ως προς το πώς οργανώνουν τον Χρόνο και το πώς επηρεάζονται από αυτόν;
«Δεν ξέρω αν ο τρόπος οργάνωσης του χρόνου έχει να κάνει με το φύλο. Αυτό που βλέπω, όμως, είναι πως η γυναίκα έχει αναλάβει πολλούς ρόλους και αρμοδιότητες· πιστεύω ότι τρέχουμε περισσότερο από τους άντρες. Αυτό, ίσως, να επηρεάζει τη θηλυκότητα και σε συνέχεια, σε δεύτερη φάση, και τον άντρα. Ήμαστε αλληλένδετοι…»
Τι μερίδιο ευθύνης μπορεί να έχουμε στη σημερινή απαιτητική κοινωνία ως προς τη διαχείριση του Χρόνου μας;
«Είμαστε υπεύθυνοι για τη ζωή μας και τις επιλογές που κάνουμε. Εγώ τουλάχιστον έτσι νιώθω. Έχουμε γίνει οι “ανάγκες” μας και υπερκαταναλωτικά όντα. Όχι μόνο δεν ψάχνουμε να βρούμε χρόνο για αναπροσδιορισμό αλλά οπότε βρίσκουμε κάποιο παραθυράκι “ελεύθερου” χρόνου, το μπαζώνουμε με ό,τι βρούμε».
«Η αναζήτηση της ευτυχίας μάς κάνει δυστυχισμένους. Η ανάγκη, η αγωνία, η εμμονή να είμαστε ευτυχισμένοι…»· κάποιο σχόλιο, για αυτά τα λόγια του Τρελού στο θεατρικό σας;
«Έχουμε δώσει μεγάλη βαρύτητα στην έννοια “ευτυχία”· τεράστια, σχεδόν ουτοπική θα έλεγα. Έχουμε κάνει την ευτυχία περίπλοκη, διδάσκουμε την ευτυχία!!! Την έχουμε μετατρέψει σε ύλη, επιτυχία, κατάκτηση στόχων… Αγωνιούμε τόσο πολύ να τη βρούμε, να την αποκτήσουμε (στο μέλλοντα χρόνο) που υποβαθμίζουμε τις στιγμές χαράς, και όλο αυτό, στην πραγματικότητα, αντί να μας φέρνει κοντά μας απομακρύνει».
Ακούμε πολύ σημαντικά, αν όχι τα πιο σημαντικά λόγια του βιβλίου, από το στόμα του Τρελού ή αλλιώς Άσχημου, όπως τον ονομάζετε. Μιλήστε μας για την επιλογή των ονομάτων του, αλλά και την επιλογή τού να μεταφέρει αυτός, τα σημαντικά μηνύματα.
«Ξέρετε, μερικές φορές η ουσία των λέξεων, το νόημά τους μπορεί να είναι διαφορετικό από αυτό που έχουμε συνηθίσει να χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας επικοινωνία· πχ λέμε δουλεύω και όχι εργάζομαι, και χωρίς να το κατανοούμε γινόμαστε δούλοι και όχι αυτοί που παράγουν έργο. Οι λέξεις άσχημος και οι λέξεις όμορφος, επίσης, κατά τη γνώμη μου έχουν χάσει τον δρόμο τους. Στην αρχαιότητα, ο σημερινός όμορφος λεγόταν ωραίος και ο λόγος ήταν επειδή θεωρούσαν ότι είναι κάτι που κρατάει λίγη ώρα. Δεν δέχομαι τα πράγματα, τις έννοιες, τους ρόλους και τις παγιωμένες αλήθειες ως δεδομένα και δεν νομίζω ότι το κάνω από αντίδραση, άπλα μου αρέσει η αναζήτηση και το ταξίδι ως προς αυτήν (την αλήθεια), ως προς τη δική μου Ιθάκη. Περίπου τρία χρόνια πριν την ιδέα του θεατρικού έγραψα ένα κειμενάκι μέσα στην αϋπνία μου, χαμένη σε σκέψεις, γλίστρησε το μυαλό μου στις λέξεις: όμορφος και άσχημος. Συνειδητοποίησα τι σημαίνουν. Τι σημαίνει η λέξη όμορφος και τι σημαίνει η λέξη άσχημος. Και τα δύο, στηρίζονται στη μορφή, στο σχήμα… Με ενοχλούσε πολύ, η δεδομένη χρήση τους στην καθημερινότητα. Εκείνη την ώρα, γύρω στις πέντε μετά τα μεσάνυχτα το ότι αυτό που έχει μορφή και σχήμα το έχουμε “φάει” ως θετικό και αυτό που δεν έχει μορφή και σχήμα ως αρνητικό, ως κάτι που προκαλεί οριακά αποστροφή, με έβαλε σε σκέψεις. Άσχημος λέμε και ξινίζουμε, στραβώνουμε τη μούρη μας. Παρατηρώντας αυτές τις δύο λέξεις, προέκυψε αυτό το κειμενάκι…
Μορφώνομαι, μορφώνομαι εγώ, δηλαδή παίρνω μια μορφή… που δεν είχα! Την παίρνω τη μορφή εγώ η ίδια; Ή μου τη δίνουν τη μορφή σιγά σιγά; Και ποιοι μου τη δίνουν τη μορφή; Ποιος τους έδωσε την άδεια; Ποιος εξουσιοδοτεί ποιον να μορφώνει; Μόρφωση – σχηματισμός. Μόρφωση – καλούπι. Μόρφωση – καθοδήγηση. Μόρφωση – όρια. Μόρφωση – εγκλωβισμός. Δε θέλω να μορφωθώ. Ούτε να διαμορφωθώ. Ούτε να συμμορφωθώ. Δε θέλω να έχω μορφή. Δε θέλω να έχω σχήμα. Θέλω να είμαι ά – σχημη. Θέλω να είμαι ρευστή. Σαν το νερό. Σαν τον αέρα…ελεύθερη. Θέλω να είμαι όλα. Θέλω να είμαι παντού.
Ο Τρελός τώρα, είναι η έκφραση και η αντίδραση της κοινωνίας απέναντι σε κάποιον που δεν ακολουθεί τους κανόνες της… Είναι πιο εύκολο να βαφτίσεις τις πράξεις κάποιου ουτοπικές, τρελές όσο και να τις ποθείς κατά βάθος, επειδή ο φόβος της αλλαγής, της προσωπικής επανάστασης, εξέγερσης είναι καθηλωτικός. Είναι πιο εύκολο να βάλεις κάποιον που κάνει την αλλαγή στο περιθώριο πάρα να αλλάξεις εσύ ο ίδιος. Πόσοι “τρελοί” στην ιστορία σταυρώθηκαν, δολοφονήθηκαν, φυλακίστηκαν;»
Τι αίσθηση πιστεύετε αφήνει το έργο, σε κάποιον που θα έρθει σε επαφή μαζί του;
«Πολλοί μου είπαν ότι κάνουν καθημερινά τις ίδιες σκέψεις, άλλοι αισθάνθηκαν θυμό, κάποιοι το διάβασαν με μια ταχύτητα κυνηγητού, άλλους πάλι τους τρόμαξε…»
Μια σκέψη σας για το ανέβασμα του έργου επί σκηνής;
«Ξέρετε, εγώ λειτούργησα λίγο αντίστροφα, δηλαδή πρώτα “είδα” το θεατρικό επί σκηνής στο μυαλό μου και μετά το μετέφερα σε γραπτό κείμενο. Ανυπομονώ να μοιραστώ αυτό που “είδα”: την αυτοματοποιημένη εκνευριστική κίνηση της μάζας, τον ήχο του ρολογιού να μην σταματάει κατά τη διάρκεια όλου του θεατρικού, του ανθρώπους να μοιάζουν με ρούχα κρεμασμένα σε κρεμάστρες… τα βλέπω όλα μπροστά μου· θα ’θελα να τα δουν και άλλοι».
Θα μοιραστείτε μαζί μας, μια χρήσιμη συμβουλή που σας έχουν δώσει;
«Να παρατηρώ και να προσπαθώ να κατανοήσω…»
Μια αγωνία σας;
«Να μη χαθεί το συναίσθημα».
Να κλείσουμε με μια ευχή σας;
«Η ευχή μου είναι να μην υπάρχει η ανάγκη έκφρασης και επικοινωνίας μέσα από την τέχνη… γιατί αυτό κατά τη γνώμη μου σημαίνει μοναξιά, σημαίνει έλλειψη αγάπης, έλλειψη κατανόησης· σαν να μιλάμε όλοι διαφορετική γλώσσα. Χωρίς τους λόγους της ύπαρξης της τέχνης, είναι σαν να πηγαίνουμε πίσω στην εποχή της Βαβέλ, είναι σαν να βρίσκουμε τον κήπο της Εδέμ, είναι σαν να επιστρέφουμε στον παράδεισο.
Η ανάγκη δημιουργίας της ομορφιάς, της δικής μας ομορφιάς, της δικής μας αλήθειας, επειδή η ομορφιά γύρω μας δεν είναι αρκετή, επειδή η αλήθεια δεν είναι αλήθεια, επειδή εμείς δεν είμαστε αρκετοί… Πόσο εγωιστικό, πόσο κομπλεξικό, πόση δυστυχία, πόσα κενά;
Θεωρώ ότι η ανάγκη της ύπαρξης της τέχνης ή και αν θέλετε ο λόγος της ανάγκης της ύπαρξης της τέχνης, βαθιά στις ρίζες του, μπορεί να μοιάζει με τον λόγο της ύπαρξης των πολέμων».
Ηλεκτρονικός σύνδεσμος συνέντευξης: Ειρήνη Γκόγκουα: «…κάνω κάτι που το θεωρώ αληθινό· με ελπίδα να αρέσει, να αγαπηθεί» (naftemporiki.gr)